လၢႆးၶႃႈ၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ
ဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး
ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21°16′13″N 97°39′54″E
မိူင်း	မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ၸႄႈမိူင်းတႆး
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈလွႆလႅမ်
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ
ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢႆႇ	3,179 ထတ်း (969 မီႇတႃႇ)
ႁူဝ်ၼမ်ၵူၼ်း (2014)
• ဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး	၄၈,၈၃၁
• ၼႂ်းဝဵင်း	၈,၀၀၁
• ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ	၄၀,၈၃၀
• ၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်	ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)
မၢႆသူင်ႇလိၵ်ႈ	06121

ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ (IPA: [lɑ́i kʰɑ᷆]), (မၢၼ်ႈ: လဲချား), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Laihka), (သဵင်ဢွၵ်ႇ [Laaikhaa]) ၼႆႉ မီးၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈလွႆလႅမ်၊ ၸႄႈမိူင်းတႆး၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ဢေႃႈ။

သၢႆပိုၼ်း

ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ မီးပိုၼ်းယိုၼ်းယၢဝ်း မိူၼ်ပူးၵမ်ႇ (ပၵၢၼ်ႇ 11-12th AD)၊ လၢႆးၶႃႈတင်ႈပဵၼ်ဝဵင်းမႃး မိူဝ်ႈပီတႆး 1135 (1050 AD)၊ လိူဝ်သေ မိူင်းမိတ်ႈ၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ သီႇပေႃႉ၊ ၵဵင်းတုင်၊ ၸႄႈလၢၼ်ႉၼၼ်ႉ ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၼႆႉ ပိုၼ်းမၼ်း တေၸဝ်ႉလိူဝ်သေ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး တၢင်ႇဝဵင်းယူႇ။ ၸိူဝ်ႉသၢႆၸဝ်ႈၾႃႉလၢႆးၶႃႈၼႆႉ လူင်းမႃးၵႃႈတီႈ ၸိူဝ်ႉသၢႆ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပႆႇမီး ၸဝ်ႈၾႃႉပွင်မိူင်းၼၼ်ႉ လၢႆးၶႃႈၼႆႉ မီးယူႇဝႆႉၼႂ်းၵႄႈၵၢင် မိူင်းၸဝ်ႇၾႃႉသီႇမိူင်း (Princedom) မိူင်းမိတ်ႈ၊ သီႇပေႃႉ၊ ယွင်ႈႁူၺ်ႇလႄႈ ၵဵင်းတုင်ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇမၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ လႅၼ်လိၼ်မိူင်း တႅတ်ႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈၼႅတ်ႈလႄႈ မိူဝ်ႈၽၢႆႇၼိုင်ႈ မႃးၵဵပ်းၽႃးသီ (ၶွၼ်ႇ)ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းလၢႆးၶႃႈၶဝ်ဝႃႈ "ႁဝ်းသႂ်ႇတၢင်းပုၼ်ႉယဝ်ႉ" ၼႆသေ ဝႄႈၶွၼ်ႇမႃး တင်းႁိုင်။ ၸႂ်ႉလၢႆးလိင်ႉၼင်ႇၼႆသေ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် မိူင်းလၢႆးၶႃႈ ဢွၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၽၢမ်းပဵၼ်ၶႃႈ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉမိူင်းၼိုင်ႈ တႃႇတႃလႂ်တႃၼၼ်ႉမႃးသေတႃႉ တီႈတႄႉမၼ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ ယူႇတႂ်ႈမိူင်းလႂ်။ ပဵၼ်လႅၼ်လိၼ်သဝ်းၶေႃ ယူႇသဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈမႃး ၼင်ႇၼၼ် တင်းႁိုင်။ ယွၼ်ႉမိူၼ်ၶႃႈ ၵၢင်လၢႆဝႆႉႄႃႈ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉမိူင်းၼိုင်ႈ တႃႇတႃလႂ်တႃၼၼ်ႉမႃးသေတႃႉ တီႈတႄႉမၼ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ ယူႇတႂ်ႈမိူင်းလႂ်။ ပဵၼ်လႅၼ်လိၼ်သဝ်းၶေႃ ယူႇသဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈမႃး ၼင်ႇၼၼ် တင်းႁိုင်။ ယွၼ်ႉမိူၼ်ၶႃႈ ၵၢင်လၢႆဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇၸပ်းၸိုဝ်ႈမႃးဝႃႈ လၢႆၶႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ပိူဝ်ႈယူႇၽိတ်ႇၵႆမိူင်း ယူႇတီႈလၢႆႇမိူင်းသီႇမိူင်းလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ လၢႆႇၶႃႈၼႆၵေႃႈဝႃႈ။ ႁဵတ်းၼၼ် ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်မႃးသေ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ၸင်ႇလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇ လၢႆးၶႃႈ (LAIKHA)။

လိုမ်လိၼ် ဢၼ်ဝႄႈၽႃးသီၶွၼ်ႇသေ လႆႈၸိုဝ်ႈ လၢႆးၶႃႈမႃးၼၼ်ႉ လႅပ်ႈႁူမ်ႈၵိုၵ်း တူင်ႇမိူင်းၵိုင်လႄႈ မိူင်းတၢင်ႇမိူင်း ၸိူဝ်းဢၼ်ၸပ်းတိတ်းၵၼ် တင်းဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ လိုၼ်းသုတ်းမၼ်း ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁူႉဝႃႈ ပႆႇမီးၽႂ် ၽွင်းငမ်းၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းမိတ်ႈ ၸင်ႇသူင်ႇလုၵ်ႈလၢၼ်မၼ်းမႃး တင်ႈႁၢင်ႈႁေႃယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵိုင် ၵေႃႉထူၼ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပီႈဢၢႆႈ ၸဝ်ႈၾႃႉလၢႆးၶႃႈ ၵေႃႉမၢႆၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းႁိမ်းႁွမ်း လၢႆးၶႃႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉသၢႆ မိူင်းမိတ်ႈၵမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ မီးၸဝ်ႈၾႃႉငမ်းမိူင်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ႁၵ်ႉ ၼပ်ႉထိုဝ် ၸဝ်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မႃး တႃႇသေႇသေတႃႉ ဢၼ်ဢမ်ႇႁၢႆလၢႆ ဢၼ်ၽႂ်ဢမ်ႇယႃႉလႆႈ တေႃႇထိုင် ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၸႂ်သူင် လွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ၊ ၸႂ်ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉ လွင်ႈဢမ်ႇပဵၼ်ထမ်း၊ ၸႂ်ႁၵ်ႉ လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ဢၼ်မီးမႃး ၼႂ်းႁူဝ်ၸႂ် ပီႈၼွင်ႉမိူင်းလၢႆးၶႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းလၢႆးၶႃႈ ယၢမ်းမီးမႃး ၸဝ်ႈၾႃႉ 24 ၸဝ်ႈ၊ ႁူမ်ႈလူၺ်ႈ ၼၢင်းၾႃႉၵိၼ်မိူင်း ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။ လွင်ႈယၢမ်ႈမီး ၼၢင်းၾႃႉပွင်မိူင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈ ၼၢင်းယိင်း မိူင်းလၢႆးၶႃႈၶဝ် လႆႈၽုမ်းၸႂ် (Be proud of) လႆႈဢဝ် ၵုၼ်းမုၼ်မႃးသေႇသေႇ။ ၸဝ်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်း တင်း 24 ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇတင်ႈလိူၵ်ႈၸိုဝ်ႈမိူင်းဝႃႈ လၢႆးၶႃႈၼႆသေပွၵ်ႈ။ ၶဝ်ၵူၺ်းသႂ်ႇဝႃႈ ဝဵင်းပၼ်း (မိူဝ်းတင်ႈမိူင်းတီႈ "ဝၢၼ်ႈပၼ်း" ၵႆဝဵင်းယၢမ်းလဵဝ် 7 လၵ်း)၊ မိူဝ်းတင်ႈႁေႃ တီႈဝၢၼ်ႈမၢၵ်ႇလၢင်း (ယၢမ်းလဵဝ် ၵႆဝဵင်းမွၵ်ႈ 4 လၵ်း) လႄႈ တင်ႈ ဝဵင်းၼွင်ၶမ်း (ဢဝ်ၸိုဝ်ႈၼွင်သေ တင်ႈပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ပဵၼ်ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈယၢမ်းလဵဝ်)ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိူဝ်ႈယွတ်ႈယဵမ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸပ်းသေ သမ်ႉၸပ်းဝႃႈ လၢႆးၶႃႈၼႆၵူၺ်း။

တီႈပၵ်းသဝ်းလႄႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၵပ်းသိုပ်ႇ

ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၼႆႉ ပူၵ်းတင်ႈဝႆႉ တီႈၼႂ်းၵၢင်ၸိုင်ႈတႆး၊ ၵႆယၢၼ်ၽၢႆႇႁွင်ႇ ဝဵင်းပၢင်လူင် 26 လၵ်း၊ ဝဵင်းလွႆလႅမ် 32 လၵ်း၊ ၵႆယၢၼ် ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး 86 လၵ်း။ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈသေ မီးတၢင်းၽႄၵႂႃႇၸူး မိူင်းၼွင်၊ ဝဵင်းမိူင်းသူႈ တေႃႇပေႃးႁွတ်ႈထိုင်လႆႈ မိူင်းယႆ လႃႈသဵဝ်ႈ။ လုၵ်ႉတီႈလၢႆးၶႃႈ မိူဝ်းၵႂႃႇ မိူင်းၵိုင်၊ ၼမ်ႉလၼ်ႈ တေႃႇပေႃး ႁွတ်ႈထိုင်လႆႈ သီႇပေႃႉသဵၼ်ႈၼိုင်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ လုၵ်ႉလၢႆးၶႃႈ ၵႂႃႇတၢင်းဝၢၼ်ႈယိူင်း၊ မိူင်းပဵင်း၊ လွၵ်ႉၸွၵ်ႇ သဵၼ်ႈၼိုင်ႈ။

တီႈၸိူဝ်းၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ

ပေႃးၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၸိုင် တေလႆႈႁၼ်ၺႃး ၽြႃးလူင်မႁႃႇမုၼိ ဢၼ်ပဵၼ်ဢူမိူင်းလၢႆးၶႃႈယူႇ၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်းတေလႆႈႁၼ်ပႃးထႅင်ႈ ၵွင်းမူးပေႃးရႃႇၼ ဢၼ်မီးမႃးပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ ၼွင်ႁၢင်ႈလီ လူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ပေႃးၽႅဝ်လၢႆးၶႃႈၼႆ တၵ်းတေလႆႈၽႅဝ်ႁွတ်ႈထိုင် တီႈႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉလၢႆးၶႃႈ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း ၵိုၵ်းပိုၼ်း။(ယၢမ်းလဵဝ် ဢဝ်လူႇတၢၼ်းပၼ် ၼႂ်းသႃႇသၼႃႇသေ ပဵၼ်ဝႆႉ ၵျွင်းႁေႃၶမ်း)၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵျွင်းပၢင်ႇ၊ ၵျွင်းဢုတ်ႇ၊ ၵျွင်းႁူၺ်ႈယဵၼ်ႇ၊ ၵျွင်းဝၢင်ႈမိူင်း၊ ၵျွင်းတေႃႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်တီႈ သၢႆၸႂ်သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၼမ်ႉတဵင်းၵေႃႈ လုၵ်ႉမိူင်းၵိုင်သေ လႆလတ်းၵႂႃႇ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၶိူဝ်းၵူၼ်း

တမ်တီႈ ၸႄႈဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၼႆႉတႄႉ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼမ်မၼ်း ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မီးထႅင်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ပဢူဝ်း၊ ပလွင်ႈ၊ မၢၼ်ႈ၊ ၶႄႇ၊ ၵလႃးၶဝ်ၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး

ၼႃးမီးတီႈလႂ် တႆးမီးတီႈၼၼ်ႈၼႆလႄႈ ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈၵေႃႈ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ် ႁဵတ်းၼႃးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၶဝ်ႈလၢႆးၶႃႈၼႆႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼႃႇလႄႈ ထုင်းၵႂၢမ်းပေႃးမီးဝႆႉဝႃႈ ၶႂ်ႈၵိၼ်ဝၢၼ် ယူႇလၢႆးၶႃႈ၊ ၶႂ်ႈလုၵ်ႉလႃႈ ယူႇမိူင်းပွၼ် ၼႆၵွၼ်ႇ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ၵုၼ်ၶူဝ်းဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းလၢႆးၶႃႈၼႆႉပဵၼ် ၽၵ်းမီႇၽိူၵ်ႇ (ၽၵ်းႁေႃ)၊ ထူဝ်ႇၼဝ်ႈ၊ ၶဝ်ႈၵၢပ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ၸႂ်ႉတိုဝ်းလေႃႉၼၼ်ႉ လေႃႉလၢႆးၶႃႈၼႆႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼႃႇလႄႈ ပိူၼ်ႈပေႃႈဝႃႈ လေႃႉလီ လေႃႉလၢႆးၶႃႈၼႆလူးၵွၼ်ႇ။ ဝၢၼ်ႈၼွင်ပၢင်ႇတႄႉ ၶဝ်မေႃႁဵတ်း ၽိူၼ်၊ ဢုပ်းသၢၼ်သေ ၶၢႆယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်

• ၶိူဝ်းၸၢႆး (လၢႆးၶႃႈ)၊ ၶုၵ်းထူပ်းတီႈၽင်ႁူၵ်ႉၽင်ႁႄႇ ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ၊ 1947-1997 Golden Jubilee Shan State Magazine. PP 225-230, ပီ 1997၊ တႃႈၵုင်ႈ။