မျွၵ်ႉဢူး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး
ဝဵင်းၸိူဝ်းမီးၼႂ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ
ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇ ၼႄဢွင်ႈတီႈဝဵင်း
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 20°35′N 93°11′E
မိူင်း	မျၢၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈမိူင်း	ရၶႅင်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမျွၵ်ႉဢူး
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး
လတ်ႉတီႇၵျု	(20)တီႇၵရီႇ၊ (35)မိတ်ႉၼိတ်ႉ
လွင်ႇၵျီႇၵျု	((93)တီႇၵရီႇ၊ (11)မိတ်ၼိတ်ႉ
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	လၵ်းၸဵင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမျၢၼ်ႇမႃႇ (UTC+6:30)

ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး (မၢၼ်ႈ: မြောက်ဦးမြို့ ; ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Mrauk-U) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်မီး ဝဵင်းၵဝ်ႇမိူဝ်ႇၵွၼ်ႇ ဢၼ်မီးဝႆႉ ပွတ်းႁွင်ႇ ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ ဢၼ်မီး ပွတ်းတူၵ်း မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉသေ မီးဝႆႉ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၼမ်ႉၵလတၢၼ်ႇသေ ၽၢႆႇတၢင်းႁွင်ႇ လႄႈ ၽၢႆႇတၢၼ်းၸၼ်းၼၼ်ႉ မီးသၼ်လွႆ၊ ငႃးလွႆ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

သၢႆပိုၼ်း

ရၶႅင်ႇၶဝ်ၼႆ့ ပဵၼ်ၸၢဝ်း တိပႅတ်ႉ-မၢၼ်ႈသေ လုၵ်ႉဢဝ်တင်းဢိၼ်းတီးယႃးသေ ၽႅဝ်မႃး မိူင်းရၶႅင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈမျွၵ်ႉဢူး (ႁွင်ႉ) ဝဵင်းၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၸိူဝ်ႉသၢႆၶိူဝ်းႁိူၼ်း ဝေႇသႃႇလီႇၸၼ်ႇတရ ၼႆႉ လႆႈၽွင်းငမ်းမႃး တႄႇၸိူဝ်ႈမိူဝ်ႈ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 4 ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ လိၵ်ႈၶႅပ်းႁိၼ် ဢႃႇၼၼ်ႇတၸၼ်ႇတရ ဢၼ်ပဵၼ် ပၢၼ် ပီၶရိတ်ႉ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 8 ဢၼ်လႆႈႁၼ်တီႈ ၽြႃးပႅတ်ႇမိုၼ်ႇၼၼ်ႉသေၼႆ တေႇဝၸၼ်ႇတရၼႆႉ ပဵၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းတႃႇ ၸိူဝ်ႉႁိူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်း လိၵ်ႈၶႅပ်းႁိၼ်ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈၼႄဝႆႉဝႃႈတႄႉ ၶုၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မေႃႁၵ်ႉ မေႃဢီးလူသေ မေႃပၼ်မေႃယိုၼ်ႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း တေၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈ ႁဵတ်းသဵၼ်ႈတၢင်းလူင်မႃးသေ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၽၢႆမႃးၼႆယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ၽူႈၵိူဝ်းယမ် ၶုၼ်ၽီသီႇဝ ဢၼ်ပဵၼ် ၸၢဝ်းပျၢမ်ႇမၼသေ ပေႃးဝႃႈ ၶုၼ်ပႃးၼိုင်ႈ ၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃၸိုင် ႁႂ်ႈပဵၼ် တီႈမၢႆတွင်းသေၼႆ လႆႈႁဵတ်း ၶႅပ်းတႅင်းၵႃးမႃးယဝ်ႉ။ ၶႅပ်းတႅင်းၵႃး ဢၼ်ၸဝ်ႉသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၶႅပ်းတႅင်းၵႃး တေႇဝၸၼ်ႇတရ (ၶရိတ်ႉ 454 - 76) ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပီမိူင်း 1431 ၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းရၶႅင်ႇ မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇ လႆႈတႄႇတင်ႈ မိူင်းရၶႅင်ႇ (ၸိုင်ႈမိူင်းဢႃႇရၵၢၼ်ႇ)သေ ထိုင်မႃး ပၢၼ်ၵၢင် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 17 မႃး သႅၼ်းဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၼႆႉ တၢင်းယႂ်ႇမီးမႃးထိုင် 120000 ဢေႇၵၼႆႉယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၼၼ်ႉသေ တင်း ပေႃႇထူႇၵီႇ၊ ၼႄႇတႃႇလႅၼ်ႇ၊ ဢႃႇဝ၊ ပႃႇၵိူဝ်၊ ဢႃႇရေဝီးယႃး၊ ပႃႇသျႃး လႄႈ တင်း မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈမီး လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ ၵႃႉၶၢႆမႃးယဝ်ႉ။ လႆႈၵႃႉၶၢႆ ၶဝ်ႈသၢၼ်၊ မႆ၊ ၵႅဝ်ႈသႅင်၊ ၸၢင်ႉ၊ ၶႃႈၸႂ်ႉ၊ မႃႉ၊ ငႃးၸၢင်ႉ၊ ယႃႈႁွမ်ယႃႈၽဵတ်း ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းပၢၼ်မျွၵ်ႉဢူး ထိုင်ၸိၵ်းထိုင်ၸွမ်ၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၼၼ်ႉသေ ၸၢၵ်ႈဢႃႇၼႃႇ ႁွတ်ႈထိုင် တႃႇၵႃႇ လႄႈ ၸိတ်ႉတၵွင်း ၽႅဝ်ႁွတ်ႈထိုင် ၶိုင်ႈ သၢပ်ႇလႅၼ်လိ မိူင်းပင်းၵလႃးတဵတ်ႉ၊ ပေႃးဢဝ်ပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ဝႃႈ တီႈၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇပတ်ႉပိုၼ်ႉလႄႈ တေႃႇပေႃးထိုင် ပွတ်းတႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ပတ်ႉပိုၼ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉၼႆ လုၵ်ႉတီႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းရၶႅင်ႇသေ လႆႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶႅပ်းတႅင်းၵႃး ဢၼ်ပႃးဝႆႉ တူဝ်လိၵ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းရၶႅင်ႇ၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢႃႇရဝီႇ လႄႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ပင်ႇၵႃႇလီ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်မျွၵ်ႉဢူးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလႄႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၽြႃးၵွင်းမူးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈ ၽြႃးၵွင်းမူးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵမ်ႉၼမ် တိုၵ်ႉလႆႈႁၼ်ယူႇ တေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် သျိတ်ႉတွင်းပထူဝ်းတေႃႇၵျီး (ပေႃးဢဝ် ရၶႅင်ႇၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၽြႃးသျၢႆႉတွင်း၊ ဢဝ် ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃး 80000 သူႇ သႂ်ႇဝႆႉယဝ်ႉ။)၊ ထူၵ်ႉၵၢၼ်ႇတဵင်ႇ ပထူဝ်းတေႃႇၵျီး လႄႈ ၵူဝ်းတွင်းပထူဝ်းတေႃႇၵျီး (ဢဝ်ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃး 90000 သူႇ သႂ်ႇဝႆႉ]] လႄႈ ၵွင်းမူး မၢၼ်ႇငႃးပႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ႁိမ်းႁွမ်းမျွၵ်ႉဢူးၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ ထုင်ႉၼိူဝ်ၵုၼ်ဢေႇယႃႇဝတီႇယဝ်ႉ မၼ်းပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၶဝ်ႈသၢၼ် လႆႈၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ။

ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ မျွၵ်ႉဢူးၼႆႉ ပေႃးၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ လွင်ႈၵၢၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ပိုၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇသေၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်တီႈၸၼ်ၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းၼွၵ်ႈၶဝ်မႃးသေ ပေႃးလုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းတႃႈၵုင်ႈ ၼႆႉ ၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင် 2 ဝၼ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇသေ ၵႂႃႇၸွမ်းႁိူဝ်း ၸွမ်းၶၢဝ်းတၢင်းၼမ်ႉၼႆ ႁိုင် 3 ၸူဝ်ႈမူင်း တေႃႇ 5 ၸူဝ်ႈမူင်းယဝ်ႉ။

ၵွင်းမူး ၸိူဝ်းမီးတီႈ ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး

မိူဝ်ႈပီမိူင်း 1341၊ တႄႇဢဝ် ၶုၼ်ရၶႅင်ႇ မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇ ၸၢမ်ႇႁၢင်ႈႁေႃမႃးၼၼ်ႉ လႆႈတႄႇ ၵွင်းမူးမႃးတင်းၼမ်တင်းလၢႆယဝ်ႉ။ ၽြႃးၵွင်းမူး ၸိူဝ်းၼႄဝႆႉ ၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ၽြႃးၵွင်းမူး ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင် ဢၼ်ၵူၼ်းႁူႉၼမ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

• သျိတ်ႉတွင်းပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• ထူၵ်ႉၵၢၼ်ႇတဵင်ႇ ပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• ၵူဝ်းတွင်းပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• ဢၢၼ်ႇတေႃႇတဵင်ႇ
• လေးမျႅတ်ႉၼႃႇ ပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• မၢၼ်ႇငႃးပႃး
  • ၵွင်းမူး မင်ႇၵလႃႇမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
  • ၵွင်းမူး ယတၼမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
  • ၵွင်းမူး သၵျႃႉမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
  • ၵွင်းမႃး လေႃးၵမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
  • ၵွင်းမူး ၸိၼမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
• ႁူၼ်ႁၢင်ႈၽြႃးၸၼ်ႇတႃႇမုၼိ

ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူးၼႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်းပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်မီးဝႆႉ ယူင်ႉသၢင်ႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပုတ်ႉထ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ယူင်ႉသၢင်ႈ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၽႃႇသႃႇၵိူဝ်းယမ်တၢင်ႇၸိူဝ်းၵေႃႈ တေလႆႈႁၼ်မီးဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ဢၼ်ပဵၼ်ပလီႇမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်လႆႈတႄႇႁဵတ်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၶုၼ်မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉတႄႉ မီးဝႆႉ တီႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဝဵင်းၵဝ်ႇ

ဝဵင်းၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ႁင်း ၸႄႈဝဵင်း ဝဵင်းၵဝ်ႇဢၼ်မီးတီႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ၊ တိူင်းရၶႅင်ႇ၊ မိူင်းမျၢၼ်ႇမႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇတႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းရၶႅင်ႇတၺဝတီႇၼႆလႄႈသင်၊ ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူးၼႆလႄႈသင် ပဵၼ်ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈ ဢၼ်ပၵ်းႁၢင်ႈႁေႃမႃး ပၢၼ်ၶုၼ်ရၶႅင်ႇ ၵူႈပၢၼ်ၵူႈသိုပ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ပိူဝ်ႈၼၼ်လႄႈ ၵူႈတီႈၵူႈလႅၼ်ၼႆႉ မီးဝႆႉၽြႃး ဢၼ်ၶုၼ်ရၶႅင်ႇမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်တႄႇမႃး ၼင်ႇ ၽြႃးပႅတ်ႇမိုၼ်ႇ၊ ၽြႃးသိမ်ႇတူၵ်ႉၶၢၼ်ႇ၊ ၽြႃးသီႇၼႃႈ၊ ၽြႃးဢၢၼ်ႇတေႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉသေဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈႁၢင်ႈႁေႃ၊ ႁူဝ်ဝဵင်း၊ ဝဵင်းႁၢမ်းၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တေလႆႈႁၼ်မီးဝႆႉယူႇသေ ၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ် လၵ်းထၢၼ် လွင်ႈလႆႈလီလႆႈပဵၼ် မႃး မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ဝဵင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မျွၵ်ႉဢူး (ဝဵင်းၵဝ်ႇ) ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးဝႆႉယဝ်ႉ။ ၼႃႈလိၼ်ဝဵင်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ပဵင်း၊ ပဵၼ်ၵွင်း ပဵၼ်လွႆဢွၼ်ႇသေ သႃႇယႃႇဝႆႉယဝ်ႉ။ ႁေႃၶမ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ တီႈၼိူဝ် ၵွင်းသုင်ဢွၼ်ႇသေ တေပဵၼ်ဢၼ်လီမုင်ႈလီယဵမ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၽြႃးပႅတ်ႇမိုၼ်ႇ၊ ၽြႃးသိမ်ႇတူၵ်ႉၶၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈသင်၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ ၵွင်းမူးသူၺ်ႇတွင်ႇ လႄႈသင် ပဵၼ်ဢၼ်ႁၢင်ႈလီဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၼမ်ႉတိင်ႇၵတီႇ (ႁွင်ႈသူၺ်ႇၼၢတ်ႉပျိၼ်ႇ) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်တီႈလဵၼ်ႈၼမ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၶူးမေႃလိၵ်ႈရၶႅင်ႇ ဢူးၵႃႇပျၢၼ်ႇ (ဢူၵ်ႉၵႃႇပျၢၼ်ႇ) ဢၼ်ပဵၼ်ဝႆႉယူႇတီႈ ဝဵင်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ႁၢၼ်ႇတႃႇဝတီႇၼၼ်ႉ မၼ်းၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ဝဵင်းႁေႃၶမ်းမျွၵ်ႉဢူးလႄႈ ပေႃးဢဝ်တႅမ်ႈသႂ်ႇ ၼႂ်းဝွၵ်းသိပ်းသွင်လိူၼ်မၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၵဝ်ႇၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈ ၽင်ႇ သူၺ်ႇၼၢတ်ႉပျိၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် ၵိင်ႇ ၼမ်ႉၵလတၢၼ်ႇ ဢၼ်မီးၽၢႆၼိူဝ်ဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇ ယၢၼ် 50 လၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ႁိူဝ်းမႃးသိူၵ်ႈတီႈ ဝဵင်းၵဝ်ႇၼႆ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တႃႈႁိူဝ်းၼႆႉ ၵႆတင်းဝဵင်းတၢၼ်ႇတၢၼ်ႇလႄႈ လႆႈဢဝ် ႁိူဝ်းဢွၼ်ႇသေၵေႃႈ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇတီႈ ၼႂ်းဝဵင်းၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႉ ပေႃးၶိုၼ်းၵႂႃႇၸွမ်းတၢင်းလိၼ် မွၵ်ႈ ၶိုင်ႈလၵ်းၼႆ ၸင်ႇၽႅဝ်ၼႂ်းဝဵင်း ဝဵင်းၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ သၢႆငၢႆဝဵင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ႁွင်ႈၼမ်ႉတင်းၼမ် လတ်းၶဵၼ်းဝႆႉလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈလီယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇပုၼ်ႉဝဵင်းၼၼ်ႉ မီးပၢင်ႇလူင်သေ ပေႃးပူၼ်ႉပၢင်ႇလူင်ၼၼ်ႉ သၼ်လွႆတေးလွႆၶိုၼ်းႁႄႉဢိုတ်းဝႆႉယဝ်ႉ။

တီႈထုင်ႉလိၼ်ပဵင်းၼၼ်ႉ ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၸွမ်းလူၺ်ႈ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ဢၼ်ၵဵပ်းမိူဝ်ႈပီ 1953 ၼၼ်ႉသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈဝဵင်းၵဝ်ႇၼၼ်ႉ မီးယူႇ 6555 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၸႄႈဝဵင်းဝဵင်းၵဝ်ႇၼႆႉ မီးယူႇ 642 လွၵ်းလၵ်းသေ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မိူဝ်ႈပီ 1956 ၼၼ်ႉ မီးယူႇ 67,004 ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇႁွင်ႇလႄႈ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵွင်းလွႆ ဢၼ်မီးပႃႇထိူၼ်ႇႁူမ်ႇဝႆႉသေ၊ ၽၢႆႇၸၢၼ်း လႄႈ ၽၢႆႇတူၵ်းၼႆႉ ၽုၼ်ႇလိၼ်ၶႅမ်ႉလီယဝ်ႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ ဝဵင်းမိၼ်းပျႃးသေ ႁွတ်ႈမႃးၼႆႉ လႆႈလတ်းဝဵင်းၵဝ်ႇသေ လုၵ်ႉတီႈ တယႅတ်ႉပိၼ်ႇ ႁွတ်ႈၽႅဝ်ထိုင် ၵျွၵ်ႉတေႃႇယဝ်ႉ။ တီႈၸႄႈဝဵင်းဝဵင်းၵဝ်ႇၼႆႉ လွင်ႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်ပိူင်လူင်ယဝ်ႉ။

ၽူႈဢၼ်ဢဝ် ဝဵင်းၵဝ်ႇ (ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး) သေ တႄႇတင်ႈဝဵင်းႁေႃၶမ်း ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၶုၼ်ပႄးၽျူႇယဝ်ႉ။ ၶုၼ်ပႄးၽျူႇၼႆႉ လႆႈၸုၼ်ႉဝေႇသႃႇလီႇသေ မႃးတင်ႈဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူးယဝ်ႉ လႆႈၸၢမ်ႇႁၢင်ႈႁေႃမႃး တႄႇဢဝ် ပီမိူင် 338 တေႃႇ 356 ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၶုၼ်မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇၼႆႉ လႆႈသိုပ်ႇပုတ်ႈဢဝ် ႁၢင်ႈႁေႃရၶႅင်ႇ မိူဝ်ႈ ပီမိူင်း 766 ၼၼ်ႉသေ ထိုင်မႃး ပီ 768 မႃး မၢၼ်ႈၶဝ် သိမ်းဢဝ် ဝဵင်းလွင်းၶျႅတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်းသေၼၼ်ႉ မွၼ်းၶဝ် ၶိုၼ်းတိုၵ်းထႅင်ႈသေ မိူင်းရၶႅင်ႇၼႆႉ လႆႈႁၢမ်းၶုၼ်သေၵေႃႈ ၸႅၵ်ႇယၢႆးသေ မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇၵေႃႈ လႆႈဢွၵ်ႈပၢႆႈၵႂႃႇ ၽၢႆႇတူၵ်းသေ ယွၼ်ႉတၢင်းၸွႆႈထႅမ် ၶုၼ်သူႇရတၢၼ်ႇသေ ၽိူဝ်ႇၶိုၼ်းလႆႈႁၢင်ႈႁေႃယဝ်ႉ ထိုင် ပီမိူင်း 792 လိူၼ်ၸဵင်မႂ်ႇ 1 ၶမ်းမႃး လႆႈတႄႇဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူးမႃးယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းပိုၼ်းတႄႉ ဢမ်ႇတႄႇၼပ်ႉဢၢၼ်ႇ ဢၼ်တႄႇမျွၵ်ႉဢူးၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းသေ ၸူးၼပ်ႉဢၢၼ်ႇ ဝႃႈ မိၼ်းၸေႃးမုၼ်ႇ ပဵၼ်ၶုၼ်တႄႇတင်ႈဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူး ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈၼၼ်ႈသေ ၶုၼ် 12 ပႃး သိုပ်ႇၸၢမ်ႇပူၺ်ႈမႃးသေ တေႃႇထိုင် ပၢၼ် မိၼ်းၶွင်ႇရႃႇၸႃႇၼႆႉ လႆႈဝဵင်းမူၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းမႃးယဝ်ႉ။ ထိုင် ပီမိူင်း 893 ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် တၢၼ်ႇတွႆးၸႃးမိၼ်းပႃႇၵျီး ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢၼ်း မိၼ်းၶွင်ႇရႃႇၸႃႇ ၶိုၼ်ႈႁၢင်ႈႁေႃသေ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၵေႃႇၵုမ်း ဝဵင်းမျွၵ်ႉဢူးတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉဢဝ် မိၼ်းပႃႇၵျီး တေႃႇပဵၼ် ထိုင် သၢႆသိုပ်ႇၶုၼ်ႇ 9 သိုပ်ႇလႆႈ ၽွင်းငမ်းမႃးတေႃႇ တေႃႇပေႃးထိုင် ပၢၼ် မိၼ်းၸၼေႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ မိၼ်းၸၼေႇယဝ်ႉ တႄႇဢဝ် ၶုၼ်ၼရပတိ ဢၼ်ပဵၼ် လိၼ်မိၼ်းပႃႇၵျီးသေ ၶုၼ် 28 ပႃး သိုပ်ႇၽွင်းငမ်းမႃးသေ ထိုင် ပီ 1146 လိူၼ်ၵမ်လွင်ႈ 7 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ၶုၼ်မၢၼ်ႈ ပူဝ်းတေႃႇၽယႃး သိမ်းဢဝ်ယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမႃးသေ တီႈမျွၵ်ႉဢူးၼႆႉ ပၼ်ပုၼ်ႈၽွင်းၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်းသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးလႄႈ ၵေႃႉဢၼ်ထုၵ်ႇဢၢပ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ၽွင်းဝဵင်း ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၼၼ်ႇတပၵျၢၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႇတပၵျၢၼ်ႇယဝ်ႉ ၽွင်းဝဵင်း 8 ၵေႃႉ သိုပ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇမႃးယဝ်ႉ။

ထိုင် ပီၶရိတ်ႉ 1824 ၽွင်းပဵၼ် သိုၵ်း မၢၼ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်တပ်ႉဢင်းၵိတ်ႉ ႁင်း ၶုၼ်သိုၵ်းလူင်မေႃႇရိတ်ႉသၢၼ်ႇၼႆႉ တမ်းဢွင်ႈသဝ်းတီႈ ဝဵင်းၵဝ်ႇသေ ၵူၼ်းသိုၵ်းတင်ၼမ် လႆႈပဵၼ်လႆႈၼၢဝ်ႈသေ တၢႆၵႂႃႇတင်းၼမ်သေဢမ်ႇၵႃး တူဝ်ၸွမ်ႁၢၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇယူႇလီလႄႈ လႆႈပွၵ်ႈမိူဝ်းသေ လႆႈလူႉသဵင်ႈၵၢမ်ႇတီႈ ၸွမ်းတၢင်းယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေသိုၵ်းယဝ်ႉ ၸင်ႇတင်ႈဝဵင်းၸိတ်ႉတူၺ်ႇသေၵေႃႈ ၸူးၶၢႆႉပဵၼ် ဝဵင်းငဝ်ႈၸိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶႅပ်းႁၢင်ႈ

• 
  သျိတ်ႉတွင်းပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• 
  ထူၵ်ႉၵၢၼ်ႇတဵင်ႇ ပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• 
  ၵူဝ်းတွင်းပထူဝ်းတေႃႇၵျီး
• 
  ၵွင်းမူး မင်ႇၵလႃႇမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
• 
  ၵွင်းမူး သၵျမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
• 
  ၵွင်းမူး ၸိၼမၢၼ်ႇဢွင်ႇ
• 
  Mrauk-U, or Arrakan (city of Arrakan), in the first plan the portuguese settlement of Daingri-pet. In Wouter Schouten : Oost-Indische Voyagie, t.o. p. 148. 1676