ၼထူဝ်းၵျီး၊ ဝဵင်း

ဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး
ဝဵင်းၼႂ်းၸႄႈတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ
ဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး ဢွင်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇ
ၵူဝ်ႇဢေႃးတိၼဵတ်ႉ: 21.4244204°N 95.6542673°E / 21.4244204; 95.6542673
မိူင်း	မျႅၼ်ႇမႃႇ
ၸႄႈတိူင်း	ၸႄႈတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ
ၸႄႈတွၼ်ႈ	ၸႄႈတွၼ်ႈမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ
ၸႄႈဝဵင်း	ၸႄႈဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး
ဢေႇရိယႃႇ
• ႁုပ်ႈ	481.2 လွၵ်းလၵ်း (1,246.3 လွၵ်းၵီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇ)
ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢႆႇ	755 ထတ်း (230 မီႇတႃႇ)
ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼႃႈလိၼ်	MST (UTC+6.30)

ဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး (မၢၼ်ႈ: နွားထိုးကြီးမြို့), (ဢိင်းၵလဵတ်ႈ: Natogyi) ၼႆ့ ပဵၼ်ဝဵင်းပၵ်းလုမ်း ၸႄႈဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး ဢၼ်မီးတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ

မိူဝ်ႈပီ သၢၵ်ႈၵရဵတ်ႈ (၇၆၃) ၼီႈ ပၢၼ်ဢႃႇဝပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ၶုၼ်ၸႂႃႇသေႃႇၵႄးၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝႆႉၼင်ႇ ဝၢၼ်ႈ “နွားဓိုရ်” (ၼႂႃးတူဝ်ႇ) ၼႆယဝ်ႉ။ “နွားဓိုရ်” ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပေႃးတူၺ်း လိၵ်ႈၶႅပ်းႁိၼ်ၽြႃးသျိၼ်ႇပိၼ်ႇတႃႇတုၼ်းဢူး ၼၼ်ႉၼႆ နွား=နွား(ဝူဝ်း) +ဓိုရ်=ဓူဝ=အလေ့အကျင့်(တၢင်းယၢမ်ႈ) (တၢင်းယၢမ်ႈဝူဝ်း)၊ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈ ဢၼ်ၽိုၵ်းဝူဝ်းလဵင်ႉဝူဝ်း ၼႆ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ဝႃႈၼၼ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလဵင်ႉဝူဝ်းသေ လႆႈမၢၵ်ႇမီးလီပဵၼ်မႃးလႄႈ (နွားတိုး) ၼႆၵေႃႈမၵ်းမၼ်ႈမႃးဝႃးၼႆ။ ယွၼ်ႉၵႃႇလၶၢမ်းယၢဝ်း လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးသေ လုၵ်ႉတီႈ နွားဓိုရ် - နွားတိုး ယဵၼ်းပဵၼ်မႃး နွားထိုးကြီး (ၼထူဝ်းၵျီး) ၼႆ ပေႃးတူၺ်း လိၵ်ႈၵိုၵ်းႁိင်ႇၽြႃးသျိၼ်ႇပိၼ်ႇတႃႇတုၼ်းဢူး ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ ၵေႃးၸႃႇသၢၵ်ႈၵရဵတ်ႉ ၁၂၆၇ ၼီႈၼၼ်ႉ တေလႆႈႁၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈ လိၵ်ႈၽိုၼ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ မၢႆ ၁၀၃/၄၉ စိတ်(၁) ထၢၼ်ႈၽွင်းလူင် ၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်း လႄႈ ၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ဢၼ်ပိုၼ်ဢွၵ်ႇမိူဝ်ႈ ၃၁-၈-၁၉၇၂ ၼၼ်ႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉဝႃႈ ပႃး ပွၵ်ႉ (6) ပွၵ်ႉ၊ ဢိူင်ႇ (64) ဢိူင်ႇ လႄႈ ဝၢၼ်ႈ (186) ဝၢၼ်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈ

ဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီးၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်း ၸႄႈတွၼ်ႈမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇသေ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုၼ်ႉႁွင်ႇ (21) တီႇၵရီႇ (17) မိတ်ႉၼိတ်ႉ (34) ၸႅတ်ႉၵၢၼ်ႉ လႄႈ (21) တီႇၵရီႇ (38) မိတ်ႉၼိတ်ႉ (42) ၸႅတ်ႉၵၢၼ်ႉ လႄႈ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ (95) တီႇၵရီႇ (27) မိတ်ႉၼိတ်ႉ (54) ၸႅတ်ႉၵၢၼ်ႉ လႄႈ (95) တီႇၵရီႇ (58) မိတ်ႉၼိတ်ႉ (32) ၸႅတ်ႉၵၢၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ တူဝ်ဢိင်ႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် ပဵၼ် (L 085995) ယဝ်ႉ။

တၢင်းၵႂၢင်ႈ

တၢင်းၵႂၢင်ႈ ၼႃႈဢွၵ်ႇၼႃႈတူၵ်း မီး (30) လၵ်း (3) ၽႃႇလူင်ႇ၊ ၼႃႈႁွင်ႇၼႃႈၸၢၼ်း (22) လၵ်း (2) ၽႃႇလူင်ႇသေ တၢင်းၵႂၢင်ႈ မီး ( 481.2 ) လွၵ်းလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ဢေႇၵမၼ်းဝႃႈ မီးၵႂႃႇ (၃၀၇၉၆၈) ဢေႇၵ ယဝ်ႉ။

လႅၼ်လိၼ်ထုင်ႉ

ၽၢႆႇတူၵ်းၼႆႉ မီး ၸႄႈဝဵင်းမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇ မီး ၸႄႈဝဵင်းငၸုၼ်ႇ၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီး ၸႄႈဝဵင်းမျိတ်ႉတႃး လႄႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး ၸႄႈဝဵင်းဝၼ်းတုၼ်း၊ ၸႄႈဝဵင်းမလႅင်ႇ လႄႈ ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇတႃႇ ယဝ်ႉ။

ၼႃႈလိၼ်

ပေႃးတူၺ်းၼႃႈလိၼ်ၼႆ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ပဵင်းသေ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ၵွင်းသုင်သေ တႅမ်ႇလူင်းၵႂႃႇလႄႈ ၼႃႈလိၼ်ငေႃးပဵၼ်ၽၼ်ဝႆႉ။ တၢင်းသုင်ၼႃႈပၢင်ႇလၢႆႇၼႆႉ တီႈတႅမ်ႇသုတ်း (437) ထတ်း တေႃႇ တီႈသုင်သုတ်း မီး (1306) ထတ်းယဝ်ႉ။ ၼႃႈသုင်ပၢင်ႇလၢင်ႈ တီႈတင်ႈဝဵင်းၼၼ်ႉ မီး (755) ထတ်းယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈၾႃႉ

ယွၼ်ႉမီးတီႈ ပွတ်းၵၢၼ်မိူင်းမျႅၼ်ႇမႃႇလႄႈ ပဵၼ်ထုင်ႉၾူၼ်ဢေႇၼမ်ႉၶၢၼ်ၸႂ်သေ ယွၼ်ႉမၼ်းတူၵ်းတီႈ ၼႃႈလိၼ်မႆႈလႄႈ ၶႂ်ႈဝႃႈ မႆႈယူႇတၢင်းပီယဝ်ႉ။ တၢင်ႉမႆႈတႃႇ ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ တီႈသုင်သုတ်းမၼ်းမီး (41) တီႇၵရီႇၸိၼ်ႇတီႇၵရဵတ်ႉ လႄႈ တီႈတႅမ်ႇသုတ်းမၼ်းမီး (36.1) တီႇၵရီႇၸိၼ်ႇတီႇၵရဵတ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၼ်းၾူၼ်တူၵ်း (32) ဝၼ်းတေႃႇ (55) ဝၼ်းၼၼ်ႉ တၢင်ႉၼမ်ႉၾူၼ် မီး (21) ၼိတ်ႉ တေႃႇ (43) ၼိဝ်ႉယဝ်ႉ။

ပႃႇထိူၼ်ႇတူၼ်ႈမႆႉၸိူဝ်းဢွၵ်ႇ

ယွၼ်ႉပဵၼ်ထုင်ႉမႆႈလႄႈ ဢွၵ်ႇတူၼ်ႈ မဵဝ်းမီးၼၢမ် လႄႈ မဵဝ်းမီးယၢင် မိူၼ်ၼင်ႇ (ရှား၊ သန်း၊ ဒဟတ်၊ ထနောင်း၊ တမာ၊ ဇီး၊ ကုက္ကို၊ မကျည်း၊ ကန္တာရ၊ နဘူး၊ ဆူးရစ်) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းႁၼ်ဢႄႇလႄႈ ၸိူဝ်းလၢၵ်ႇလၢႆး

တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းဢမ်ႇသူႈလႆႈႁၼ်လႄႈ တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းလၢၵ်ႇလၢႆး ဢၼ်လႆႈႁၼ်တီႈ သူၼ်သတ်းလွတ်ႈလွတ်း လွႆမိၼ်းၸူင်ႇ ၼၼ်ႉ တေလႆႈႁၼ်မီး ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

• တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းလဵင်ႉၼူမ်း
  • ဂျီ
  • ခွေးအ
  • တောကြောင်
  • ကြောင်ဝံပို

• ၼူၵ်ႉ
  • စွေ့
  • နဖားကြူး
  • ကြူး
  • အမြီးဝိုင်းငှက်များ

• တူဝ်သတ်းၸိူဝ်းၵၢၼ်း
  • ကြယ်လိပ် (Myanmar Star Tortoise) လႄႈ
  • ကင်းလိပ် (Yellow Tortoise )

ၵွင်းမူးၸိူဝ်းလိုဝ်းလင်

ၽြႃးသျိၼ်ႇပိၼ်ႇတႃႇတုၼ်းဢူး တီႈဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး၊ ၼႂ်းၵႃႈသိမ်ႇ ဢၼ်ၸဝ်ႈဢရႁၢမ်ႇ ၼုတ်ႈမႃး ပၢၼ်ပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ သိမ်ႇမၵျီးၵၢၼ်ႇ၊ သိမ်ႇတပႄႇ၊ သိမ်ႇမလႄႇ၊ ၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ တၸူဝ်းတၢၼ်းတႅင်ႇ မီးၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ

ၸႄႈဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီးၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼိူဝ် သဵၼ်ႈတၢင်းလူတ်ႉၵႃး မျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ-တႃႈလိူဝ်ႇ လႄႈ မီးၼိူဝ်သၢႆတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း ပူးၵမ်ႇ-တႃႈလိူဝ်ႇသေ မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ဝဵင်းမျိၼ်းၶျၢၼ်ႇ ယၢၼ်ၵႆ 19 လၵ်းယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈပိူင်လူင်မၼ်းပဵၼ် ၵုၺ်၊ ထၢၼ် လႄႈ ထူဝ်ႇၵူႈမဵဝ်းမဵဝ်း။ တီႈၸႄႈဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီးၼႆ့ ပဵၼ်တီႈဢၼ် ႁိၼ်ဢိၼ်ႇၵျိၼ်း ဢၼ်ဢႃႇယုယႂ်ႇလႄႈ ဢၼ်ၼမ်ႉၸႂ်ႉလီ ဢွၵ်ႇယဝ်ႉ။

ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်းၽႂ်းလူင် တႃႈၵုင်ႈ-တႃႈလိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ႁဵတ်းလတ်းၵႂႃႇႁိမ်း ဝၢၼ်ႈပျိၼ်ႇၸီႇ ဢၼ်မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီး ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးၵႂႃႇၸွမ်း တၢင်းသိုပ်ႇၸႄႈတွၼ်ႈၼႆ ၵႂႃႇၽႅဝ်တီႈ တႃႈႁိူဝ်းမိၼ်ၵူႈမိူင်းမိူင်း တႃႈလိူဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽြႃးဢၼ်တၼ်းၶူဝ်းယႂ်ႇသေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းဝဵင်းၼူဝ်းၵျီးၼႆႉ ပဵၼ် ၽြႃးသျိၼ်ႇပိၼ်ႇတႃႇတုၼ်းဢူးယဝ်ႉ။ ပွႆးၽြႃးၼႆႉ ႁဵတ်း လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇ (1) ၶမ်ႈ တေႃႇထိုင် လိူၼ်သၢမ်မူၼ်းယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၵႃႈ ဝဵင်းတပ်ႉပျူႇ (9) ဝဵင်းၼၼ်ႉ ဝဵင်းၵဝ်ႇသတီး ၼၼ်ႉ မီးဝႆႉၽၢႆႇၸၢၼ်းတၢင်းႁွင်ႇ ဝဵင်းၼထူဝ်းၵျီးယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇၶူၼ်ႉၶႂႃႇလွင်ႈမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ၼႆႉ ၶိုၼ်းမႃးၶုတ်း ဝဵင်းၵဝ်ႇၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ လုၵ်ႉတီႈထုင်ႉၼၼ်ႉသေ လႆႈႁၼ် မၢၵ်ႇၼပ်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇဢၼ်ပဵၼ်ပၢၼ်ပျူႇ၊ မၢၵ်ႇၼမ်ႉၶျၢင်း ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈၶဝ် ၶိုၼ်းသိုပ်ႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇယူႇယဝ်ႉ။